કૃષિનવલ – ૬

ચાલો, ઔષધ વાવીએ... 

– ડૉ. નીરજ મહેતા

પૂર્વકથા : સૌ ગામલોકોની મીટિંગ ગામના કોમ્યુનિટી હોલમાં મળી હતી. સિયાએ ગામલોકોને સંબોધતાં કહ્યું હતું, ‘તમારા રોગો મટાડવામાં અમને ધાર્યા મુજબ ઝડપી સુધારો ઘણીવાર નથી જોવા મળ્યો. સાચી દવાના અભાવે જરૂરી સ્વાસ્થ્ય સહાય મળી શકતી નથી. આ દવાઓ આપણને સાચી અને સારી સ્થિતિમાં ગામમાં જ મળતી હોત તો ? આનો ઉપાય છે... આપણે જ આ ઔષધ વાવીએ. ઓસડીયાની ખેતીના ફાયદા ઘણાં છે, આપણે સાથે મળીને સ્વાસ્થ્યને ભરડા લેતાં માંદગીના અજગરને હાંકી કાઢીએ. ચાલો, ઔષધ વાવીએ.’

છઠ્ઠો ચાસ

સિયાએ ગામલોકોને સંબોધતાં કહ્યું, ‘તો આવો, આપણે બધા સાથે મળીને ઔષધની ખેતી કરીએ અને સ્વાસ્થ્યને ભરડા લેતાં માંદગીના અજગરને હાંકી કાઢીએ. ચાલો, ઔષધ વાવીએ.’ થવું એમ જોઇતું હતું કે બધા આ નાદને ઝીલી લે અને ઔષધ વાવવા તલપાપડ બને. પરંતુ એવું કંઇ પણ બન્યું નહીં. સામે બેઠેલ જગતનો તાત, દરેકે દરેક ખેડૂત મોં વકાસીને તેને જોઈ રહ્યા. સિયા આ સ્થિતિ માટે પણ તૈયાર હતી. ‘કોની રાહ જુઓ છો તમે? તમારા હિસ્સાના કામ કરવા કોઇ બીજું નહીં આવે. તમારા દુખદર્દ તમારે જ દૂર કરવા પડશે. આજનો દિવસ કોઇપણ કાર્ય માટેનો ઉત્તમ દિવસ છે. આજથી જ આ કામમાં લાગી જાઓ. સરકારી સહાય તો ઔષધની ખેતી માટે મળે જ છે. હું અને સાહેબ પણ આ બાબતે તમારી હેલ્પ કરીશું. તમને જ્યાં પણ મૂંઝારો થાય ત્યાં અમે છીએ જ.’

ટોળામાં બેઠેલા અમુક તોફાની તત્વો સળવળી રહ્યા હતા. ગામના ઉતાર જેવા છનો, મગન અને પવો લાગ શોધી રહ્યાં હતા. છનાને બીડીની તલપ લાગી હતી પણ મોહને દરેક જાહેર સ્થળોએ ધુમ્રપાન પર પ્રતિબંધ અને દંડ રાખ્યો હતો. મન મારીને એણે પવાને ઇશારો કરી તમાકુ માગી. પવાએ તમાકુમાં ચૂનો ઉમેરી હથેળીમાં ઘસી માવો છનાને ધર્યો. છનાએ મોટો ચપટો લઈ નીચેના હોઠ પાછળ માવો ભરી દીધો. માવાના લીધે એનો બેડોળ ચહેરો વધુ કદરૂપો લાગવા માંડ્યો. એણે કહ્યું, ‘મગના, પવા, આપણે આ બાઇ કે’છ ઇ માંયલુ કાંય કરવું નથી ‘ને કોઇને કરવા દેવુંય નથી, હમજ્યા બેય?’ બન્નેએ હકારમાં ડોકાં ધુણાવ્યાં. ત્યાં સુધીમાં એ બન્નેએ પણ હોઠમાં તમાકુ દબાવી લીધી હતી.

સિયા કહી રહી હતી, ‘આપણી ધરામાં અનેક ઓસડિયા ઊગવાની શક્યતાઓ છે. આમળાથી લઈ અશ્વગંધા અને ભાંગરાથી લઈને હાડસાંકળ જેવા ઓસડિયા માટે આ ધરતી એકદમ યોગ્ય છે. બ્રાહ્મી, તુલસી, સાટોડી, લીંડીપીપર જેવાં છોડ અને વેલાં અને નગોડ, બિલી, અરણી, લીમડો, બીજોરું, જેવાં ઝાડ જેમનો અમુક ઝેરી ઓસડની શુદ્ધિ માટે તેમજ ભસ્મ અને રસ બનાવવા માટે વધુ ઉપયોગ થાય છે તે આપણા પંથકમાં એકદમ સહેલાઈથી ઊગી શકે તેમ છે.’

મગન ધીમેથી બોલ્યો, ‘ઉગે ઇ બધુંય વેચાય એવું કોણે કીધું?’ અને ત્રેખડાએ ખિખિયાટા કર્યા.

ટીખળ સામે ધ્યાન આપ્યા વગર સિયાએ પોતાની વાત ચાલુ રાખી, ‘અને બ્રાહ્મી, શતાવરી, કુંવારપાઠું, ગળો, ગોખરૂ, અરડૂસી, રાસ્ના, નસોતર, લીલું કરિયાતું, ઊભી ભોરિંગણી, ગુગળ, ગરમાળો, કણજી વગેરેનો ફાર્મસી ઉદ્યોગમાં પણ વધુ વપરાશ થાય છે. એટલે કે આ સૌની જરૂરિયાત વધુ છે. ગુગળ અને સફેદ મૂસળી જેવા અનેક ઔષધ પાકોની બજાર કિંમતો ઊંચી છે જે આપણે વધુ ધ્યાનમાં લેવા જેવા ખરાં. જે ખેડૂત ભાઈઓ પાસે જમીન સારી એવી કહી શકાય એટલી માતબર છે એ તો અશ્વગંધા, અરડૂસી, કુંવારપાઠું, ગળી, ગરમર, ભાંગરો, મીઠીડોડી, લીલું કરિયાતું, લીંડીપીપર, ગળી, મીંઢીઆવળ, બ્રાહ્મી એ બધાની ખેતી કરી એને વર્ષાયુ પાક તરીકે લઈ શકે. તેમાંથી ઉત્પાદિત મોટો જથ્થો કોઇપણ ફાર્મસીવાળા સાથે ડાયરેક્ટ ડીલ કરી સારી કિંમત મેળવી શકાય. આ બધા સિવાય લીમડો, આમળા, પારસપીપળો, ગરમાળો, કણજી, બીજોરૂ, અરીઠા, બિલી, અરણી, નગોડ, અરડૂસી, નાડીહિંગુ જેવા ઓસડિયાં તો પડતર જમીન કે શેઢેપાળે વાવી નાની જમીનવાળા ખેડૂત ભાઈઓ આવકનો સ્રોત ઊભો કરી શકે. કારણ કે આ દરેક વૃક્ષોનો કોઇ એક ભાગ જ ઓસડ તરીકે લેવાય છે એટલે એ લાંબા સમય સુધી લાભ આપતાં રહેશે. ખરું કે નહીં?’

હવે પવો બોલ્યો, ‘હા, અમે તો નવરા જ છંય આ બધું કરવા...’

ગામની બહેનો બેઠી હતી તે બાજુ જોઈને સિયાએ કહ્યું કે, ‘આપણા વનવિભાગ તથા કૃષિ વિભાગ દ્વારા બ્રાહ્મી, તુલસી, શતાવરી, કુંવારપાઠું, ગળો, લીંડીપીપર, અશ્વગંધા, આમળાં, વઢવાડિયો, સીવણ, બિલી, બીજોરું, લીલું કરિયાતું, ઊભી ભોરિંગણી, ગુગળ, ગરમાળો, કણજી, સફેદ મૂસળી, મીઠી ડોડી, કૌંચા, ગરમર, મીંઢીઆવળ, લીમડો વગેરેની ખેતી વિષયક માહિતી તૈયાર મળે છે. આંગણવાડીવાળા હંસાબેનને હું વિનંતી કરીશ કે આ બધાના ચાર્ટ બનાવવામાં અમને સૌને મદદ કરે જેથી સૌને એ યાદ રાખવું એકદમ સરળ થઈ પડશે. ચોરા પર આપણે મોહનભાઈની મદદથી એ મૂકાવીશું. બરાબરને મોહનભાઈ?’ મોહને સ્મિત વેરતાં કહ્યું, ‘ગામના વિકાસના કાર્યોમાં મારી ના હોય જ નહીં.’

સિયાએ નજીક ઉભેલા બાળકોને ઇશારો કરી કહ્યું, ‘આ બાળકો તમને આ બધા ઓસડના નમૂના બતાવવા તમારી પાસે આવી રહ્યા છે.’ લોકો ઊંચાનીચા થવા લાગ્યા. સિયાએ કહ્યું, ‘બધાને નમૂના જોવા મળશે. સૌ પોતાની જગ્યાએ જ રહેશો. મોહનભાઈએ અમને એક નર્સરી ડેવલપ કરવાની પણ રજા આપી છે અને ખરાબાની જમીનમાં ઓસડિયા વાવવાની પણ છૂટ આપી છે. આપણા બાળકો એ રોપાઓને ઉછેરવાની જવાબદારી લેશે એવી ધરપત મને ગામની સ્કૂલના પ્રિન્સિપાલ સાહેબે પણ આપી છે. સ્કૂલમાં પણ અમે આરોગ્ય વન બનાવવા વિચારીએ છીએ. આપણા બાળકો એમાંથી ઘણું નવું શીખશે.’

આ વખતે છનો બધાને સંભળાય એમ બોલ્યો, ‘આપણા બાળકો... એને તો એકે છે નંઇ હજી... ખી..ખી..ખી...’ સિયા ગમ ખાઇ ગઈ. તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચે આખી વાત દબાઇ ગઈ.

હવે મોહન ઊભો થયો, ‘સારા વિચારનું સ્વાગત જ હોય. હું આપણા ગામ વતી આ ડોક્ટર યુગલનો આભાર માનું એટલો ઓછો છે. હા, આ ખરાબાની અને પડતર જમીનમાં ઉછેરેલા ઓસડમાંથી થયેલી કમાણી ગ્રામ પંચાયતના ફંડમાં રહેશે અને ગામના વિકાસના કામમાં આપણે એ વાપરીશું.’

ફરી પવાએ ટીખળ કરી, ‘એલા, સરપંચ થાવા જેવું છે, હોં.’ દરમ્યાન એક ઓળો ઊભો થઇ બહાર તરફ જતો હતો. સરપંચે જ્યારે પોતાના શબ્દોને વિરામ આપ્યો ત્યારે હોલ તાળીઓના ગડગડાટથી ગૂંજી ઉઠ્યો. બરાબર એ જ સમયે બહાર એક જણ મોબાઇલ પર કોઇ સાથે વાત કરી રહ્યો હતો, ‘તારા માટે આ ખરાબ શું બહુ ખરાબ સમાચાર છે. આ બેય જો આમ જ મંડ્યા રહેશે તો....’ સામેથી કંઇક વાત થઇ. ફરી એ માણસ બોલ્યો, ‘હા, કાંક તો કરવું જ પડશે. હું કરું છું કાંક. તુ ચિંતા નો કર. કાંક એવું કરવું પડશે કે સાપેય મરી જાય ને લાકડીય નો ભાંગે.’ અને ફોન કટ કરી તે બહાર નીકળતા ટોળામાં ભળી ગયો. (ક્રમશઃ) 

Dr. Niraj Mehta (writer of Agri novel)

શું આપ આ કૃષિ નવલનો આગળનો અંક વાંચવા માંગો છો...???

મિત્રો, ગુજરાતની આ સૌપ્રથમ કૃષિ નવલ કથા અંગે આપના પ્રતિભાવો અમારા ફેસબુક પેજ 

https://www.facebook.com/SamruddhKheti/

અથવા વ્હોટ્સએપ નં. +91 7600056587 પર પણ આપી શકો છો.